ჩვენი ემოციები და ენა, რომელზეც ვსაუბრობთ: არის თუ არა კავშირი?

ჩვენი მეტყველება პირდაპირ კავშირშია აზროვნებასთან. საბჭოთა ფსიქოლოგი ლევ ვიგოტსკიც კი ამტკიცებდა, რომ ადამიანში თანდაყოლილი ფსიქოლოგიური კომუნიკაციის უმაღლესი ფორმები შესაძლებელია მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენ, ადამიანები, აზროვნების დახმარებით, ზოგადად ასახავს რეალობას.

გარკვეულ ენობრივ გარემოში ვიზრდებით, ვფიქრობთ მშობლიურ ენაზე, ვირჩევთ საგნების, ფენომენების და გრძნობების სახელებს მისი ლექსიკონიდან, ვსწავლობთ სიტყვების მნიშვნელობას მშობლებისგან და „თანამემამულეებისგან“ ჩვენი კულტურის ფარგლებში. და ეს ნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ყველანი ადამიანები ვართ, შეიძლება გვქონდეს განსხვავებული წარმოდგენები, მაგალითად, ემოციების შესახებ.

"მიუხედავად იმისა, რომ თქვენ მას ვარდს ეძახით, ყოველ შემთხვევაში არა..."

როგორ ვფიქრობთ ჩვენ, როგორც სხვადასხვა კულტურის ხალხი, ძირითად ემოციებზე: შიშზე, ბრაზზე ან, ვთქვათ, სევდაზე? ძალიან განსხვავებული, ამბობს დოქტორი ჯოზეფ უოტსი, ოტაგოს უნივერსიტეტის მკვლევარი და ემოციების კონცეფციების კულტურული მრავალფეროვნების შესწავლის საერთაშორისო პროექტის მონაწილე. პროექტის კვლევით ჯგუფში შედიან ფსიქოლოგები ჩრდილოეთ კაროლინას უნივერსიტეტიდან (აშშ) და მაქს პლანკის საბუნებისმეტყველო ინსტიტუტის (გერმანია) ენათმეცნიერები.

მეცნიერებმა გამოიკვლიეს სიტყვები 2474 ენიდან, რომლებიც მიეკუთვნება 20 ძირითად ენათა ოჯახს. გამოთვლითი მიდგომის გამოყენებით, მათ დაადგინეს „კოლექსიფიკაციის“ ნიმუშები, ფენომენი, რომელშიც ენები იყენებენ ერთსა და იმავე სიტყვას სემანტიკურად დაკავშირებული ცნებების გამოსახატავად. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მეცნიერებს აინტერესებდათ სიტყვები, რომლებიც ერთზე მეტ კონცეფციას ნიშნავდა. მაგალითად, სპარსულში იგივე სიტყვა „ænduh“ გამოიყენება მწუხარებისა და სინანულის გამოსახატავად.

რა უხდება მწუხარებას?

კოლექსიფიკაციების უზარმაზარი ქსელების შექმნით, მეცნიერებმა შეძლეს ცნებების და მათი დასახელების სიტყვების კორელაცია მსოფლიოს მრავალ ენაზე და აღმოაჩინეს მნიშვნელოვანი განსხვავებები, თუ როგორ აისახება ემოციები სხვადასხვა ენაზე. მაგალითად, ნახულ-დაღესტანურ ენებში „მწუხარება“ მიდის „შიშთან“ და „შფოთვასთან“. და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში მოსაუბრე ტაი-კადაის ენებში, "მწუხარების" ცნება ახლოს არის "სინანასთან". ეს კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ზოგად ვარაუდებს ემოციების სემანტიკის უნივერსალური ბუნების შესახებ.

მიუხედავად ამისა, ემოციების სემანტიკის ცვლილებას თავისი სტრუქტურა აქვს. აღმოჩნდა, რომ ენობრივ ოჯახებს, რომლებიც გეოგრაფიულ სიახლოვეს არიან, ემოციებზე უფრო მსგავსი „ხედვა“ აქვთ, ვიდრე ერთმანეთისგან უფრო დაშორებულებს. სავარაუდო მიზეზი ის არის, რომ ამ ჯგუფებს შორის საერთო წარმოშობამ და ისტორიულმა კონტაქტმა გამოიწვია ემოციების საერთო გაგება.

მკვლევარებმა ასევე დაადგინეს, რომ მთელი კაცობრიობისთვის არსებობს ემოციური გამოცდილების უნივერსალური ელემენტები, რომლებიც შეიძლება მომდინარეობდეს საერთო ბიოლოგიური პროცესებიდან, რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანების აზროვნება ემოციებზე ყალიბდება არა მხოლოდ კულტურისა და ევოლუციის, არამედ ბიოლოგიის მიხედვით.

პროექტის მასშტაბები, ახალი ტექნოლოგიური გადაწყვეტილებები და მიდგომები შესაძლებელს ხდის უფრო ფართოდ შევხედოთ იმ შესაძლებლობებს, რომლებიც იხსნება ამ სამეცნიერო მიმართულებით. უოტსი და მისი გუნდი გეგმავენ შემდგომში შეისწავლონ კულტურათაშორისი განსხვავებები ფსიქიკური მდგომარეობების განმარტებასა და დასახელებაში.

უსახელო გრძნობები

ენობრივი და კულტურული განსხვავებები ხანდახან იქამდე მიდის, რომ ჩვენი თანამოსაუბრის ლექსიკონში შეიძლება იყოს ტერმინი იმის განცდაზე, რომ ჩვენ არც კი მიჩვეული ვართ იზოლირებას, როგორც რაღაც ცალკეულს.

მაგალითად, შვედურად "resfeber" ნიშნავს შფოთვას და მხიარულ მოლოდინს, რომელსაც განვიცდით მოგზაურობის წინ. და შოტლანდიელებმა დაასახელეს სპეციალური ტერმინი "ტარტილი" იმ პანიკისთვის, რომელიც ჩვენ განვიცდით, როდესაც ადამიანს სხვებს ვაცნობთ, მისი სახელი არ გვახსოვს. ნაცნობი გრძნობაა, არა?

იმ სირცხვილის განსაცდელად, რომელსაც ჩვენ ვგრძნობთ სხვის, ბრიტანელების მიმართ და მათ შემდეგ ჩვენ დავიწყეთ ფრაზის „ესპანური სირცხვილის“ გამოყენება (ესპანურ ენას აქვს საკუთარი ფრაზა არაპირდაპირი უხერხულობისთვის – „vergüenza ajena“). სხვათა შორის, ფინურ ენაზე ასევე არის ასეთი გამოცდილების სახელი - "myötähäpeä".

ასეთი განსხვავებების გაგება მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მეცნიერებისთვის. სამსახურში ან მოგზაურობის დროს ბევრ ჩვენგანს უწევს კომუნიკაცია სხვა კულტურის წარმომადგენლებთან, რომლებიც საუბრობენ სხვადასხვა ენაზე. აზროვნების, ტრადიციის, ქცევის წესების და ემოციების კონცეპტუალური აღქმის განსხვავების გაგება შეიძლება იყოს გამოსადეგი და, ზოგიერთ სიტუაციაში, გადამწყვეტი.